Aðgengisúttekt Blindrafélagsins á framsetningu stjórnmálaflokkanna á upplýsingaefni fyrir Alþingiskosningarnar 25. september 2021

Blindrafélagið hefur gert úttekt á kynningarefni og auglýsingum stjórnmálaflokkanna ellefu sem sent hafa inn kynningarmyndbönd til RÚV og hafa verið sýnd þar auk þess að vera aðgengileg á kosningavef RÚV, www.ruv.is/x21.

Þó að Blindrafélagið sé hagsmunasamtök blindra og sjónskertra á Íslandi var úttektin einnig gerð á þáttum sem hafa áhrif á aðra hópa, svo sem heyrnarskerta, eldri borgara, lesblinda, einstaklinga með þroskahömlun og fólk sem er ekki með íslensku sem fyrsta tungumál.

Auðvelt er að ímynda sér að ætlun stjórnmálaflokka í framboði með kynningarefni sínu sé að ná til sem flestra. Aðgengilegt efni er einmitt lykilforsenda þess að svo megi vera. Aðgengi allra er ekki tryggt með einungis stóru letri og góðri skerpu þótt það þjóni vissulega stórum hópi fólks. Fjöldi fólks ýmist sér ekki nægilega vel til lesturs eða á sökum annarra ástæðna erfitt með að lesa og myndi frekar kjósa aðrar leiðir til að innbyrða upplýsingar.

Að jafnaði má segja að ef efni uppfylli ekki aðgengiskröfur sé það óaðgengilegt einum af hverjum fimm, eða 20% fólks. Nú eru um 255.000 manns á kjörskrá fyrir komandi Alþingiskosningar. 20% af þeim fjölda eru 51.000 manns sem er sambærilegt við samanlagðan fjölda íbúa í Kópavogi og Garðabæ.

Framsetning efnis skiptir miklu máli og mikilvægi mismunandi og fjölbreyttra birtingarmynda upplýsinga er lykilatriði. Upplýsingar í textaformi án upplesturs eða í töluðu máli án textunar eða táknmálstúlkunar eru ekki aðgengilegar öllum og texti í myndformi enn síður.

Alþingi hefur nú þegar samþykkt aðgengistilskipun EES þar sem skýrt er kveðið á um ýmis atriði sem þurfa að vera í lagi til þess að efni geti talist aðgengilegt. Alþjóðlegir staðlar og aðgengistilskipun EES voru höfð til hliðsjónar við framkvæmd þessarar aðgengisúttektar.

Aðgengiseinkunnir eru gefnar á skalanum 1 til 10.

Aðgengisúttekt á kynningarmyndböndum flokkanna á RÚV

Þeir þættir sem metið var út frá voru:
Hvaða aðferðum var beitt við miðlun upplýsinga, svo sem skrifaður texti, talað mál eða táknmál
Val á leturgerð
Leturstærð
Skerpa (litamunur) á og við texta
Notkun einfalds máls
Textun (Subtitle)
Texti sem birtist er einnig lesinn
Táknmálstúlkun
Hversu mikið tónlist eða önnur hljóð kunna að trufla það sem sagt er

Aðgengiseinkunnir fyrir kynningarmyndbönd flokkanna eru sem hér segir:
Framsóknarflokkurinn 6,3
Flokkur fólksins 5,8
Sósíalistaflokkur Íslands 5,5
Miðflokkurinn 5,3
Píratar 5,3
Ábyrg framtíð 5,0
Vinstri græn 4,7
Samfylkingin 4,7
Viðreisn 3,7
Sjálfstæðisflokkurinn 3,2
Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn 3,2

Hér má sjá meðaleinkunn flokkanna í völdum þáttum:
Val á leturgerð 9,5
Tónlist truflar ekki tal 8,8
Einfalt mál 8,6
Leturstærð 7,5
Texti lesinn 7,5
Skerpa (litamunur) 6,1

Það sem einna helst skýrir hvers vegna einkunnir í völdum þáttum eru töluvert hærri en einkunnir flokkanna er sú staðreynd að enginn bauð upp á textun eða táknmálstúlkun á töluðu máli í sínu myndbandi.

Það má sjá að flokkarnir fá hrós fyrir val á leturgerð. Ef við horfum síðan til leturstærðar og skerpu fer einkunnin hins vegar lækkandi. Almennt tileinkuðu flokkarnir sér notkun einfalds máls og flestir gættu að því að tónlist og önnur hljóð hefðu ekki of truflandi áhrif á það sem sagt var. Af þeim flokkum sem nýttu sér framsettan texta í sínum myndböndum fékk helmingur þeirra fullt hús stiga í upplestri á þeim texta, hinn helmingurinn var með innihald textans lesið að einhverju leyti.

Aðgengisúttekt á birtum auglýsingum flokkanna

Þegar farið var að skoða auglýsingar flokkanna litu hlutirnir á mörgum stöðum allt öðruvísi út. Við þessa athugun var fyrst og fremst skoðað það efni sem flokkarnir birta á Facebook-síðum sínum. Þar voru fjórir flokkar með textun á öllum þeim myndböndum sem skoðuð voru og einn að hluta til. Þess ber að geta að mismikið efni var á síðum flokkanna og efnið einnig fjölbreytt, allt frá myndböndum, myndum, deildum fréttum, stöðufærslum frá frambjóðendum o.s.frv.

Þegar aðgengi var mælt fyrir auglýsingaefni flokkanna og einkunnir gefnar var niðurstaðan þessi:
Sósíalistaflokkurinn 8,1
Samfylkingin 7,6
Viðreisn 7,1
Miðflokkurinn 6,6
Framsóknarflokkurinn 6,3
Píratar 6,1
Flokkur fólksins 5,6
Sjálfstæðisflokkurinn 5,3
Ábyrg framtíð 5,0
Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn 5,0
Vinstri græn 4,7

Ef aðgengiseinkunnir fyrir kynningarmyndbönd á RÚV og birtar auglýsingar eru reiknaðar saman í eina heildareinkunn er niðurstaðan þessi:
Sósíalistaflokkurinn 6,8
Framsóknarflokkurinn 6,3
Samfylkingin 6,1
Miðflokkurinn 5,9
Flokkur fólksins 5,7
Píratar 5,7
Viðreisn 5,4
Ábyrg framtíð 5,0
Vinstri græn 4,7
Sjálfstæðisflokkurinn 4,2
Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn 4,1

Það er von Blindrafélagsins að þessi aðgengisúttekt verði hvatning til allra þeirra sem á einhvern hátt standa að miðlun upplýsinga um að vanda til verka og leitast ævinlega við að gera betur næst en gert var síðast.